جفت، عضوی بسیار مهم و ارگان ارتباطی میان مادر و جنین برای انتقال اکسیژن و مواد مورد نیاز جنین در طول دوران بارداری است. جفت حدود 470 گرم وزن دارد، دارای شکل گرد تا بیضی به قطر 22 سانتی متر است و ضخامت بخش مرکزی آن به 5/2 سانتیمتر می رسد. جفت از بخش های مختلف شامل بافت جفتی، پرده ها و بندناف سه رگی تشکیل می شود. جفت به وسیله بند ناف به جنین و از سمت دیگر به دیواره رحم متصل می باشد. تشکیل جفت در ناحیه ای از دیواره رحم که جنین لانه گزینی کرده است، انجام می گیرد؛ بر اساس محل تشکیل جفت (جایگاه اتصال به دیواره رحم) و شکل جفت، این ارگان به انواع مختلفی دسته بندی می شود. در این مطب به شرح انواع جفت می پردازیم.

انواع جفت از نظر محل اتصال به دیواره رحم:

به جفت از نظر محل اتصال جنین به رحم در هنگام لانه گزینی و در نهایت، محل تشکیل به چهار نوع مختلف دسته بندی می شود که عبارتند از: • جفت قدامی (Anterior): جفت قدامی به قسمت جلویی رحم چسبیده و جفت دقیقاً بین جنین و دیواره شکم مادر قرار دارد. مادرانی که جفت قدامی دارند ممکن است در طول بارداری کمتر متوجه حرکات جنین از روی شکم شوند. جفت قدامی یکی از حالت های طبیعی جفت بوده و مشکلی برای بارداری و زایمان ایجاد نمی کند؛ • جفت خلفی (Posterior): یکی دیگر از انواع جفت بر اساس مل قرار گیری، جفت خلفی می باشد. در جفت خلفی، جفت به دیواره پشتی رحم چسبده است و جنین بین جفت و دیواره شکم مادر قرار دارد. جفت خلفی نیز کاملا طبیعی بوده و سبب بروز اختلال در بارداری یا زایمان نمی شود؛ • جفت فوندال (Fundal): به قله رحم یا بالاترین قسمت رحم اصطلاحاً فوندال گفته می شود. جفت فوندال یکی از انواع جفت است که به قله رحم چسبیده است. جفت فوندال هیچ عارضه ای برای بارداری و زایمان به همراه ندارد و طبیعی می باشد؛ • جفت جانبی (Lateral): جفت جانبی یا لترال به مواردی گفته می شود که جفت در دیواره های کناری رحم (راست یا چپ) تشکیل شود. جفت جانبی نیز کاملا طبیعی بوده و مشکلی برای بارداری، جنین و زایمان به وجود نمی آورد؛

انواع جفت از نظر شکل:

جفت جنین از نظر شکل ظاهری نیز به انواع مختلفی دسته بندی می شود. اشکالی از جفت وجود دارند که غیر طبیعی بوده و از نظر شکل یا عملکرد، دارای اختلالاتی می باشند. این دسته بندی بر اساس شکل جفت، شامل موارد زیر است: •    جفت دو لوبی: شکل جفت در موارد ناشایع ممکن است به صورت دو قسمت گرد و تقریبا مساوی باشد و بند ناف بین دو لوب جفت اتصال یابد. به این حالت، جفت دو لوبی گفته می شود. •    جفت چند لوبی: اگر جفت حاوی سه یا بیش از سه لوب هم اندازه داشته باشد، جفت چند لوبی نام دارد. این شکل جفت بسیار نادر می باشد. •    جفت با لوب فرعی: گاهی ممکن است با وجود جفت اصلی، یک جفت فرعی در پرده ها با مقداری فاصله از جفت اصلی تشکیل شود. این لوب ها داری عروقی هستند که از میان پرده ها عبور می کنند. اگر این عروق روی سرویکس قرار بگیرند، ممکن است دچار پارگی شده و سبب خونریزی خطرناک جنینی شوند. همچنین ممکن است یک جفت فرعی پس از زایمان در رحم باقی بماند و موجب خونریزی پس از زایمان و حتی عفونت در دوره نفاس (بعد از زایمان) شود. •    جفت غشایی: شکل جفت طبیعی حاوی پرز های بسیار زیادی است که همگی در کنار هم جمع شده اند. در جفت غشایی این پرز ها روی پرده های جنین قرار گرفته اند و به شکل ساختار غشایی نازکی در می آیند که تمام محیط کوریون را اشغال می کند. به علت وجود رگ های خونی داخل این پرز ها، در صورتی که پارگی پرده ها صورت بگیرد، ممکن است شاهد خونریزی شدیدی باشیم. •    جفت حلقوی: این نوع جفت، شکل حلقوی دارد و حلقه ای ناقص یا کامل از بافت جفت دیده می شود. این اختلال جفتی سبب افزایش احتمال خونریزی قبل و بعد از زایمان و محدودیت رشد جنین می گردد. •    جفت منفذ دار، غربالی یا مشبک: در این نوع از جفت ممکن است حفره ای واقعی در جفت وجود داشته باشد، اما در اکثر موارد این شکاف فقط بافت پرزی را درگیر می کند. جفت منفذ دار ممکن است این اشتباه را به وجود آورد که قسمتی از جفت درون رحم باقی مانده است. •    جفت اکستراکوریال: در این نوع از جفت، صفحه کوریونی یا جنینی از صفحه قاعده ای کوچکتر بوده و در نتیجه چند میلیمتر از اطراف جفت، بدون پوشش می ماند. این شکل جفت خود به دو صورت جفت خندقی یا circumvallate و جفت حاشیه بندی شده یا circummarginate  وجود دارد. در موارد جفت خندقی خطر خونریزی قبل از زایمان ، زایمان زودرس،% مرگ جنین و یا ایجاد ناهنجاری های جنینی وجود دارد. •    جفت راکتی (battledore): جفت راکتی نوعی از جفت است که بند ناف به جای قسمت مرکزی جفت، به حاشیه جفت متصل می گردد. •    جفت بادبزنی یا ولامنتوس: در این شکل جفت، عروق خونی جفت به جای اینکه درون جفت قرار داشته باشند، در بیرون آن تشکیل شده و احتمال خونریزی و پارگی عروق جفت در حین فرآیند زایمان، بالا می باشد. جفت بادبزنی از نادرترین انواع جفت است و از هر یک میلیون بارداری، یک مورد دارای این اختلال می‌باشند. •    جفت بزرگ: جفت هایی که ضخامت آن ها بیش از 4 سانتی متر است، جفت بزرگ یا پلاسنتومگالی نامیده می شوند. •    چسبندگی جفت: در مواردی که بافت جفت تا عمق بیشتری به درون دیواره رحم (آندومتر) نفوذ کند، سبب ایجاد عارضه ای به نام چسبندگی جفت می شود. در موارد جفت سرراهی (پلاسنتا پرویا) یا مواقعی که لانه گزینی جنین روی محل برش سزارین قبلی انجام شده باشد، احتمال ایجاد چسبندگی جفت افزایش می یابد. عارضه چسبندگی جفت، بر اساس میزان نفوذ و عمق چسبندگی به انواع جفت آکرتا، جفت اینکرتا و جفت پرکرتا تقسیم می گردد. خونریزی شدید یکی از عوارض این اختلال است.

سوالات در خصوص جفت و سونوگرافی

محل جفت در بارداری چگونه تعیین می شود؟

محل جفت با انجام سونوگرافی مشخص می شود. سونوگرافی روشی ایمن و ساده برای این منظور است. اگر باردار هستید و می خواهید بدانید وضعیت جفت طبیعی است یا خیر، باید سونوگرافی انجام دهید. به احتمال زیاد، پزشک نیز آن را پیشنهاد می کند. برای تعیین موقعیت جفت، ابتدا نوعی ژل بر پایه آب روی ناحیه شکم و لگن ریخته می شود. سپس ابزاری به نام مبدل روی شکم قرار می گیرد. به کمک امواج فراصوت با فرکانس بالا، مبدل تصویر رحم و جفت را روی صفحه نمایش، نشان می دهد. با انجام این سونوگرافی پزشک به وضعیت جفت پی می برد.

آیا موقعیت انواع جفت در دوران بارداری تغییر می کند؟

جفت در مراحل اولیه بارداری سطح وسیعی از رحم را اشغال می کند اما می تواند به مرور زمان موقعیت خود را تغییر دهد. در مراحل اولیه، جفت پائین به نظر می رسد اما به تدریج با بیشتر شدن سن بارداری و بزرگتر شدن رحم در قسمت های بالاتر  قرار میگیرد که به این پدیده “مهاجرت جفت” می گویند اما در مورد جفت سرراهی،  مهاجرت جفت امکان پذیر نیست.

جایگاه طبیعی جفت در دوران بارداری کدام است؟

محل قرارگیری جفت می تواند بسته به لانه گزینی تخمک بارور شده پس از عبور از لوله فالوپ، قسمت جلو یا عقب رحم باشد، موقعیت های فوندال، قدامی و خلفی، موقعیت طبیعی جفت به شمار می آیند.

کدامیک از انواع جفت در بارداری خطرناک است؟

وضعیت خلفی، قدامی، فوندال یا جانبی جفت، موقعیتی طبیعی برای اتصال و رشد جفت به شمار می آید و جای نگرانی نیست. اما اگر جفت در قسمت پائین رحم و به سمت سرویکس (دهانه رحم) رشد کند، می تواند نگران کننده باشد. این وضعیت به موقعیت جفت سرراهی معروف است، از آنجا که مسیر دهانه رحم را مسدود می کند، مانع از زایمان طبیعی خواهد شد. در چنین شرایطی برای تعیین موقعیت جفت، سونوگرافی های متعددی انجام می شود تا پزشک در جریان عوارض ناشی از موقعیت جفت قرار بگیرد.

سونوگرافی جفت چیست؟